تار و پود روانی اشخاص، در کانون خانواده به هم تنیده میشود. و والدین در تکوین شخصیت سالم، توانا، باتقوا و سازنده‌ی فرزندان خود نقش انکارناپذیری دارند.
کودک در اوّلین ساله‌ای زندگی، قبل از این که زبان باز کند، در اثر ارتباطاتی که با اعضای خانواده دارد، تصویری از خویشتن در او ایجاد میشود، و هنگامی که زبان میگشاید درسهای زیادی برای سازگاری بیشتر با محیط اطراف میآموزد. کودک به تدریج رشد می‌کند و توجه او با قضاوت دیگران درباره‌ی خود بیشتر میشود و خودپنداری او انعکاسی از قضاوتها و ارزیابیهایی میشود که افراد و اعضای خانواده در مورد او به عمل میآورند.
اگر این ارزیابیها نادرست و ناپسند باشد و جنبه‌ی تحقیرآمیزی به خود بگیرد، کودک خود را تحقیر شده و بیارزش میشمارد و این امر در او حس خود کم بینی و حقارت ایجاد می‌کند که در مراحل بعدی زندگی باعث آزارهای روحی و عقدههای روانی میگردد.
اگر کودک در رابطه‌ی خود با خانواده، از پذیرفتن و گرمی و محبّت و از احترام متقابل برخوردار باشد، که در آن برای شخصیت و سلامت روانی کودک ارزش قائل شوند و به اصطلاح او را آن گونه که هست بپذیرند، کودک خود را عضو با ارزش و مفیدی میپندارد و در نتیجه فردی خوش بین و با اعتماد به نفس بار خواهد آمد.
کانون خانواده، تنها پناهگاه فرزند و تکیهگاه او است هر چند خانواده کوچکترین واحد اجتماعی است، ولی هسته‌ی اصلی جامعه، سرچشمه‌ی اجتماع بزرگتر است؛ یعنی زمانی که نوزاد چشم به جهان میگشاید، با افکار، احساسات، نظرها، آرزوها و انتظارات اعضای خانواده احاطه میشود.
محیط خانواده، محلی است که کودک چگونگی زندگی کردن را یاد میگیرد و شیوههای فرهنگ را عموماً و فرهنگ خانواده را خصوصا میآموزد. در این محیط باید عواطف و احساسات هیجانی کودک در پناه امنیت و آرامش نضج گیرد و پرورده شود.
او در هر زمینهای نیاز به راهنمایی دارد. در رفتارش باید توجّه کامل و مراقبت صحیح به عمل آید. باید محیط را به گونهای جلوه داد تا کودک به خوبی احساس کند که در پناه حمایت والدین است. باید کودک درک کند که راهنمایی آنها بر پایه‌ی صحیح و منطقی استوار است. اگر طفل از وضع نوین و غیر منتظرهای احساس آشفتگی و اضطراب کند، باید با توضیح کافی و سازگار با منطق و درک او، ذهن وی را روشن کرد. اغلب عوارض و مشکلات رفتاری بزرگسالی، ریشه در زمان کودکی دارد.
هرگاه والدین در هر مرحلهای از رشد، به کودک مسؤولیتی در خور توانش بدهند، به تدریج درباره‌ی خود به عنوان یک فرد قابل اعتماد و شایسته میاندیشد.
اگر والدین صادقانه به او محبّت کنند، او دوست داشتن دیگران و مورد علاقه‌ی دیگران بودن را یاد میگیرد؛ و بالاخره اگر والدین از اعتماد به نفس او نسبت به استقلال یافتن جلوگیری نکنند، او قادر خواهد بود در خلال دوره نوجوانی به درجهای از اعتماد به نفس دست یابد و به تدریج خود را از وابستگی کودکانه رها سازد.
از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت شده است که فرمودند: ( خدا رحم کند بر کسی که فرزندان خود را بر نیکی مدد رساند. شخصی میگوید پرسیدم: چگونه او را بر نیکی کردنش اعانت کند؟ حضرت فرمودند: کار آسانی که از او به عمل آید، قبول کند و کاری که بر او دشوار باشد و او انجام ندهد، از او درگذرد و تکلیفهای دشوار به او معین نکند و با سفاهت و تندی با او برخورد نکند.)
نگرشها و رفتار والدین میتواند تسهیل کننده و یا مانع جریان رشد و تکامل کودک باشد. والدین سختگیر و خشن، مانع میشوند فرزندانشان از روابط مثبت و سازنده با همسالان خویش که برای استقلال آنان بسیار مهم است، بهره گیرند.
توقعات و محدودیتهای والدین، اغلب فرآیند رشد را در کودکان و نوجوانان دشوار میسازد. نتیجه رفتار والدین، بستگی تام به این دارد که کودک چگونه رفتار والدین را مشاهده و معنای آن را چگونه درک می‌کند.
خانواده باید ضمن حمایت از کودک، فرصتهایی برای او فراهم آورد که بتواند به روش خود و با توجه به رشد و تواناییهای خویش، مهارتهایی را فرا گیرد و با مسائل خود به طور نسبی دست و پنجه نرم کند. کودک بدین ترتیب احساس خودارزشی و اعتماد به نفس می‌کند، ولی حمایت بیش از اندازه و یا عدم حمایت، موجب میشود کودک در تواناییهای خود شک کند و نتواند استعدادهای خود را بشناسد.
والدین باید در محیط خانواده به احساسات کودکان توجّه کنند و بیتفاوت نباشند. پدر و مادری که به احساسات کودکان خود و حتی احساسات سایر مردم بیتفاوتاند، به احتمال زیاد بازتاب همان ویژگی را در خصوصیات بزرگسالی فرزندانشان خواهند دید. والدینی که آرای دیگران را برنمیتابند و پیوسته از دیگران انتقاد و ثروت خود را بیهوده صرف میکنند، یا در گفت و گوهای خود از دین، درستی و مهربانی و سایر ارزشهای اخلاقی با بدی و بیارزشی یاد میکنند، بیتردید الگوهای نادرستی برای فرزندانشان خواهند بود.
امام سجاد(ع) در این زمینه میفرمایند: ( با فرزندت آنچنان رفتار کن که اثر نیکوی تربیت تو مایه زیبایی و جمال اجتماعی او شود. چنان بار بیاور که بتواند در شؤون مختلف، دنیای خود را با عزّت و آبرومندی زندگی کند و مایه زیبایی و جمال تو باشد.)
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/2614
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
